Pax Romana

      Cesar fugué escoutela, à Roumo lou 14 de mars 44 av.J.C..
La lucho pèr lou poudé reprenguè à chasque cop que lou gouvèr èro vacant.
Li barbare ataquèron souvènti-fes li frountiero dóu grand empèri rouman. De soulevamen dins li païs óucupa fuguèron escracha.

      Nostis àvi acetèron la tutelo roumano e noste païs fuguè à la sousto de tóutis emboui, tout au mens à parti dóu siècle segound.
Prouvènço visquè en pas e fuguè forço pouspèro fin que la decadènçi de l'empèri (400 ap. JC)

      Avèn vist que tout lou païs counquist pèr Domitius entre Var e Pirenèu en 27 av. J.C. fourmè la Prouvincia Narbonnensis. Aquesto prouvinço èro trop grando pèr estre amenistrado facilamen. Fuguè partejado.

      En 314 ap.J.C. lou noum de Narbouneso s'aplico soulamen au païs à man drecho dóu Rose. Lou païs à man gauche devenguè la Vieneso.

     En 371 ap.J.C., la Vieneso fuguè divisado : - Lou pounènt gardè lou noum de Vieneso emé Arausio, Avenio, Arelate e uno listo de terro long de la mar emé Massilia fin qu'à Caccabaria (Cavalairo).
- L'óuriènt emé Vappineum (Gap), Apta, Aqa-Sexta e lou marage fin qu'à Antipolis, fuguè la Narbounnensis Secunda.

      Li prouvinço fuguèron divisa en ciéuta qu'aguèron un territòri de l'impourtanço d'un arroudimen.
Pièi, lou territòri d'uno ciéuta fuguè divisa en "pagi".
     I'avié tres meno de ciéuta : - li coulounìo de dre rouman foundado pèr Cesar. - li coulounìo de dre latin foundado pèr Auguste. - lis àutri que ié dison municipale.


      Li ciéutadin di coulounìo de dre rouman èron counsidera coume ciéutadin de Roumo.
Emé aquéli de dré latin, aguèron la poussibleta de counserva o de s'envóuta de bàrri.
Tóuti li ciéutat aguèron uno amenistracioun coumparable à n'aquelo dóu païs latin. Li magistrat èron nouma pèr un an, pèr un senat fourma de decurioun elegi pèr sa vido.

      lou noumbre de magistrat èro diferènt d'uno ciéutat à l'autro.
Pèr eisèmple à Aurenjo i'avié :
- 2 diumvir pèr la justiço
- 2 pèr lou Trésor
- 1 curadou pèr s'óucupa dis interès d'Aurenjo à Roumo
- 1 flamine, prèire que gardavo lou fiò sacra.

      Emé la pas, li culturo, blad, vigno e óulivié, se desveloupèron.
Lou coumerce s'espandiguè d'autant que li draio ligouro fuguèron tremudado en bèlli camin carrousable.
Se póu encaro vèire, à d'endré, sus de lauso, la marco di rode de càrri e si mihars (tóuti li milo pas).


Li camin de grando coumunicioun :
- La "via Agripa" d'Arle à Lioun long dóu Rose.
- La "via Domitia" de Milan i Pirenèu, de-passado lis Aup au Mount-Ginebre, long de Durènço, Ate, Pont-Julian, Tarascon e lou Pertus.
- La "via Aurelia" de Roumo en Arle, de-passado pèr Frejus e z-Ais.

Li rouman desveloupèron la navigacioun :
- Maritimo emé li port de Frejus, en majo part militàri, e de Narbouno (tóuti dous, aro, soun coumbla pèr lou cremen).
- Fluvialo sus lou Rose e lou canau d'arle à la mar.

      À Glanum, coume à Vèisoun, se vèi que li vilo roumano èron edificado segound un plan quadriha bèn councéupu e bèn acacha.
Li mounumen rouman (porto-aigo, tiatre, termo, areno tombèu) que nous reston, soun de temouniage dóu desvouloupamen à n'aquello pountanado.

      Gràci à soun climat e à sis estajan que, rapidamen, adoutèron lis us e coustumo dis óuccupant, li rouman apelèron noste païs :
"la segoundo Itàli".

      Lou siècle tresen fuguè aquèu dóu mai grand vanc.
Prouvènço visquè encaro lou siècle IV dins la quietudo.